Met als toegift een film gebaseerd op de inundatie van deze polder tegen het einde van WO II.
Nadat voorzitter Ton Kuijs de 120 belangstellenden, waaronder zeker dertig familieleden van de jonge, aankomend regisseur Marcel Ruizendaal, welkom had geheten, gaf hij het woord aan de eerste spreker.
Dit was de heer Henri Spijkerman, archivaris bij de gemeente Wijdemeren. Hij heeft zich verdiept in de geschiedenis van de Horstermeerpolder. Op de kreet “Mag het licht uit” na, bleef het tot aan het einde van zijn veertig minuten durende presentatie doodstil. Spijkerman bood het publiek een boeiende samenvatting aan van alles wat er zich in vier eeuwen tijd zoal heeft afgespeeld rond deze al weer 140 jaar oude droogmakerij.
Een kort, lang niet volledig overzicht, van de geschiedenis rond het Horstermeer
De eerste poging om de schotelvormige polder droog te malen nam in 1612 een aanvang. Uiteindelijk lag er in 1629 rondom het Horstermeer een ringsloot en een ringdijk. Zes molens zouden ervoor gaan zorgen dat het meer droog kwam. Die molens konden het niet winnen van het voortdurend opwellende kwelwater. Bovendien loosden omliggende polders hun overtollige water eveneens op de ringsloot. In 1636 staakten de Staten van Holland het project. Zij gaf het meer terug aan de natuur.
De uitvinding van de stoommachine heeft er echter voor gezorgd dat de polder in 1882 drooggelegd kon worden door middel van trapsgewijze bemaling. Het Ondergemaal aan de Machineweg pompte het water in de ringsloot. Rond 500 meter verderop liep het door een duiker naar de Blijkpolder. Het aan de Reevaart gebouwde Bovengemaal sloeg het vervolgens uit in die vaart.
Uit alle hoeken van het land toegestroomde polderjongens begonnen met de spade sloten uit te graven. De eerste bebouwing, vier stolpboerderijen, kwam tegen het einde van de 19e eeuw van de grond. Het ging de polder niet voor de wind, het kostte een vermogen aan kolen om hem droog te houden, met als gevolg veel kapitaalsverlies. Toch kon er in 1898 in Overmeer een nieuw gemaal worden geopend. Dit liep op dieselolie. In 1902 introduceerde Frederik van Eeden de tuinbouw in de Horstermeer op Nieuw Harmonie, een dependance van zijn in Bussum gevestigde kolonie Nieuw Walden. Zijn experiment heeft maar kort geduurd, hooguit zes jaar. Het heeft er wel toe geleid dat er steeds meer tuinders hun heil in deze nieuwe polder zochten. Naast de idealisten van het eerste uur waren dat vooral West-Friezen en Friezen. De grond was goedkoop, maar de polderlasten logen er niet om.
Het tweede gemaal (dat in Overmeer) hield het wat langer vol maar functioneerde ook niet naar wens. Driemaal is scheepsrecht. In 1926 nam de Horstermeer een elektrisch gemaal in gebruik. Dit is nog altijd in bedrijf. Het staat bij de kruising van de Randweg met de Middenweg. Een bedijkt boezemkanaal verzorgt de afwatering naar de Vecht.
Spijkerman vertelde eveneens boeiend over de keren dat de polder onder water kwam te staan. In 1914 en in mei 1940 stond het water kort op de voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie vereiste hoogte, met oogstschade tot gevolg. De derde keer, in 1945, hebben de Duitsers net voor het einde van WO II de polder moedwillig totaal onder water gezet. In het midden stond het water toen meer dan drie meter hoog. Spijkerman eindigde met het in beeld brengen van een in 2010 aan het begin van de Middenweg geplaatst bord, waarop “Republiek De Horstermeer” gedrukt stond. De grenspaal ernaast sprak boekdelen: Tot hier en niet verder met onze polder! GEEN PLAS-DRAS. Het is ondoenlijk zijn hele lezing weer te geven, maar gezien het daverend applaus uit de zaal, was hij er in geslaagd zijn toehoorders heel chronologisch de geschiedenis van de polder voor te schotelen.
De plannen voor meer recreatieve mogelijkheden
Het tweede deel van de avond , verzorgd door Gerlinde van der Meer en Fenna Arnoldussen, ging over het invullen van recreatie in de Horstermeer binnen een totaalplan van aanpak voor de Oostelijke Vechtplassen. Dit project is gestart omdat een economische impuls nodig is voor deze vitale sector. Daarnaast zijn de ecologische waarden in het gebied achteruit gegaan, en vindt er verrommeling plaats. Het gebied vraagt om het nodige onderhoud. De wens is om daarbij tot een samenwerking te komen met de Historische Kring Nederhorst den Berg , de Provincie Noord-Holland en de Gemeente Wijdemeren. De twee uitgangspunten hierbij zijn de aanleg van fiets- en wandelpaden en natuurontwikkeling in de Horstermeer.
Het is de bedoeling dat er gekeken wordt naar mogelijkheden voor een pad langs het Hilversumskanaal, een wandelpad over de ringdijk zuid, een fiets- en wandeldoorsteek door de Horstermeer, met eventueel een zonneveer bij de Gabriëlmolen. (zie kaartje)
Waarbij het onderdeel is van in totaal 25 projecten binnen het Oostelijke Vechtplassengebied. (zie kaartje) Bij deze projecten is samenwerken noodzakelijk, omdat initiatieven jarenlang strandden op tegengestelde belangen van de gebiedspartijen. Daarnaast is het beschouwen van een groter gebied noodzakelijk om sterke recreatie en sterke natuur hand in hand te laten gaan. Eveneens is duurzame gebiedsontwikkeling van belang waar het goed wonen, werken en recreëren is.
Er moet onderzocht worden in hoeverre het haalbaar is om de wandel- en fietspaden aan te leggen. Hiertoe moeten de grondeigenaren bereid zijn om mee te werken en de technische en financiële zaken goed geregeld zijn. Een ander aspect is de vraag of er voldoende animo voor is, maar tevens telt mee of er geen verstoring van de natuur plaatsvindt.
Er ligt al een initiatief van de Historische Kring voor een wandelrondje Horstermeerdijk met foto- en informatieborden over vroeger, op beeldbepalende plekken langs de route. Kortom er moet nog heel wat gebeuren om de plannen te realiseren.
De natuur
In het derde deel van de avond legde Bart Gerrits aan de aanwezigen uit hoe de provincie Noord-Holland staat in de natuurontwikkeling van het Zuidelijke deel van de Horstermeer. Dat behelst het gebied achter de Radioweg tot de ringdijk, waar de Kortenhoefsepolder achter ligt. Het is nu een eentonig gebied waarin niet veel vogelsoorten rondvliegen. Een idee is om sloten te dempen waardoor mogelijk nat rietland ontstaat. Gerrits benadrukte wel dat er aan het vastgestelde peil van de polder niet wordt getornd. Een van de lievelingswensen is het terugbrengen van de roerdomp binnen dat gebied. Het is met die vogel net als met de wielewaal, je hoort hem wel, maar alleen met wat geluk zie je hem één keer in je leven. Het terugbrengen van natte rietlanden binnen het gebied kan leiden tot terugkeer van deze schuwe vogel. U zult begrijpen dat de te berde gebrachte plannen op deze avond nog het nodige overleg vragen. Door ‘on speaking terms’ te blijven kan er in de nabije toekomst zeker wel het een ander van de naar voren gebrachte plannen worden verwezenlijkt. Nadat Gerrits wat vragen had beantwoord, toonde de zaal zich tevreden.
De toegift
Marcel Ruizendaal stapte naar voren om zijn te vertonen film in te leiden. Hij studeert filmkunst aan de Middlesex University London. Marcel lichtte in het kort toe waarop het gegeven van zijn film is gebaseerd. In het kader van een afstudeerproject kwam hij op het idee zijn Horstermeerse grootmoeder te interviewen over de impact die de inundatie van die polder aan het einde van WO II op haar heeft gehad.
Zij zat vanaf de laatste week van april 1945 tot minstens half juni met haar ouders, broers en zussen noodgedwongen op de zolder van hun onder water staande huis. Marcel wilde ons laten zien hoe zoiets heeft doorgewerkt, zowel bij haar als bij haar omgeving. De opnames hebben plaatsgevonden op verschillende plekken in Nederhorst den Berg. Hij bracht honger en willekeur in beeld op het Achterdorp en op het pad rondom de laatste akkers van de Blijkpolder. Die plek fungeerde als vertrek en aankomstplaats van de roeiboot waarmee ze het contact met de buitenwereld onderhielden. Op de zolder van de Werkplaats legde hij de lijdzaamheid van het gezin vast in een haast volkomen stilzwijgen. De moeder van zijn oma bracht waarschijnlijk de meeste tijd op die zolder door. Heel soms kon zij het niet meer aan, dan barstte de bom even. Maar ze herpakte zich dan weer snel: “want het was niet anders”. Aan het eind van de film zagen we de familie in hun roeiboot midden op de uitgestrekte watervlakte huiswaarts varen. Het geklots van het water maakte ineens plaats voor klanken van in de verte luidende kerkklokken. Verbaasd keken ze elkaar aan, dat moest het einde van de oorlog betekenen. Je zag aan de gezichten dat het hun weer nieuwe moed gaf, maar dat ze het nog niet konden geloven. De doodstil gebleven zaal beloonde de jonge cineast met een waarderend applaus. Marcel won met zijn film de prijs voor het beste geluid en decor.
Tot slot
De organisatoren van deze specifiek op de Horstermeerpolder geënte avond kunnen terugkijken op een geslaagde poging om eens uit de doeken te doen, hoe complex het is allerlei plannen van verschillende bestuurslichamen zodanig te verbinden, dat er op de meeste punten op den duur overeenstemming zou kunnen komen. Een pluspunt is dat er een ontspannen sfeertje in de zaal hing. Door te polderen kunnen de verschillende inzichten voor een groot deel misschien wel naar elkaar toegroeien. Na het afsluitende woord van de voorzitter bleef er in ieder geval een flink aantal bezoekers een tijdje napraten over de zaken die de revue hadden gepasseerd.
De volgende foto’s zijn gemaakt door Leo Ruizendaal
