Rondje Nederhorst

Een cultuur-historische tocht door het dorp

Beschrijving bezienswaardige en historische objecten

 

De Zanderijsluis: doorvaart naar de Vecht

In 1937 is de Amsterdamse Ballast Maatschappij (ABM) begonnen met de ontzanding van de Spiegelpolder. Aanvankelijk werd het droge zand via een spoorlijn en een lopende band naar de Vecht gebracht en afgevoerd. In 1942 kreeg de ABM vergunning tot het aanleggen van een sluis met brug. Toen kon het natte zand in bakken afgevoerd worden. Brug en sluis werden in 1999 vernieuwd, de karakteristieke klapbrug verdween.

 

Hinderdam

Op de grens van Holland en Utrecht werd in 1326 een dam in de Vecht gelegd om het zeewater van de Zuiderzee tegen te houden. Bij de dam ontstond het gehucht Hinderdam. Een eeuw later kwam er een sluis. In 1673 werd er een fort gebouwd en verviel de sluis door komst van de sluis bij Muiden. Het fort bij Hinderdam bleef een verdedigingswerk en werd later onderdeel van de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Na de aanleg van de Spiegelweg in 1949 werd de Hinderdam een rustig landweggetje. Het voormalige fort is veroverd door de natuur.

 

Spiegelplas

De ontzanding van de Spiegelplas is in de jaren dertig begonnen. Na het gereedkomen van het Googpad (1977) is het Ankeveensepad doorgegraven en is de ontzanding – ondanks veel protest – in de Blijkpolder voortgezet. Door de zandwinning verdween hier het oude veenland-schap. De plas heeft een maximale diepte van zo’n 40 meter en staat bekend om de grote helderheid en goede (zwem) waterkwaliteit.

Gereformeerde Kerk

De Gereformeerde kerken ontstonden na de Doleantie in 1886, als afsplitsing van de Hervormde kerk. Al gauw kwam er in Nederhorst den Berg een houten kerkje aan de Dammerweg, later ook een pastorie en school. In 1937 verrees  een nieuwe kerk op de plaats van de oude. De laatste kerkdienst werd gehouden op oudejaarsavond 1990. Het voormalige  kerkgebouw bevat nu zeven appartementen.

 

Voormalig klooster ‘de Voorzienigheid’ 

In 1936 is dit pand gebouwd en bestemd als Rooms Katholiek Zusterhuis. Tot 1976 was het bewoond door de zusters van de Voorzienigheid die ook lesgaven in de naastgelegen RK school, later de Jozefschool. In 1976 werd het klooster verkocht aan personen/gezinnen die samen een woongroep vormden. Nu is het pand verdeeld in twee woningen.

 

Rooms-Katholieke Kerk

In 1890 kon dankzij vele grote en kleine giften, aan de Dammerweg deze neogotische kerk ingewijd worden. In de eerste periode na de Reformatie kerkten de katholieken uit Nederhorst nog in de gedoogde kerk in Ankeveen en van 1811 tot 1890 in een eenvoudig kerkje aan de Voorstraat. Architect Yme Bijvoets, een leerling van Pierre Cuypers, ontwierp de kerk, die de naam H. Maria Hemelvaart kreeg. In 2000 werd de kerk grondig gerestaureerd. In het plantsoen tegenover de kerk staat het beeld ‘De Baggeraar’ (1980) ter herinnering aan de zandafgravingen in de Spiegelpolder.

De molen aan het Ankeveensepad

Aan het Ankeveensepad staat een karakteristieke watermolen die in 1632 werd gebouwd. In 1932 raakte de molen overbodig door de komst van een elektrisch gemaal. Al snel sloeg het verval toe. Dankzij een groot-scheepse reddingsactie van de vereniging ‘Curtevenne’ te Kortenhoef werd de molen in 1938 van de ondergang gered. Na de oorlog raakte de molen weer in verval. Totdat in de jaren vijftig de heer Van Mesdag de molen kocht en restaureerde. De molen is na de dood van de heer Van Mesdag halverwege 2015, gekocht door de heer Eric Winter, die het interieur heeft vernieuwd en opnieuw ingericht. Ook is de buitenkant ter hand genomen en is de molen voorzien van nieuwe wieken. 

De Goog

Op de grens van Ankeveen en Nederhorst den Berg ligt de kleine buurtschap De Goog, midden in het voor-malige verveningsgebied. Dit is te bereiken via het fiets/wandelpad het Googpad. Dit pad werd na het graven van de Spiegelplas aangelegd ter vervanging van het oude Ankeveensepad. Tot 1971 liep deze als de rechtstreekse verbinding met Ankeveen dwars door het plassengebied.

 

Kerkstraat

Deze straat was eeuwenlang de belangrijkste van het dorp. Hier stonden de kerk en de dorpsschool, hier woonden de dominee en de schoolmeester. Na het graven van de Reevaart werd de Voorstraat belangrijker. De Kerkstraat werd nadien dan ook Achterstraat of Achterdorp genoemd. Nu is de Kerkstraat de meest bezichtigde straat van Nederhorst den Berg met enkele rijksmonumenten uit de 17e eeuw.

Willibrordkerk

Aan het eind van de 8ste eeuw stichtte prediker, missionaris Liudger de Willibrordkerk. De kerk is gebouwd op een zandheuvel. De ‘berg’ leverde Nederhorst het tweede deel van zijn naam. Van hieruit vond de kerstening van de noordelijke Vechtstreek plaats. In de 12de eeuw verrees een kerkje van tufsteen, waarvan de toren en het schip nog over zijn. Het gotische koor werd in de 14de eeuw gebouwd. In 1552 kwam er een aanbouw aan de noordkant. Hier is een deurlijst met inscriptie, waarover veel geleerden zich het hoofd hebben gebroken. Na de Reformatie kwam de kerk in handen van de hervormden. In 2007 vond een grootscheepse restauratie van het interieur plaats, die de kerk weer zo goed mogelijk in de oorspronkelijke staat bracht.

Vrijheidsmonument

Sinds 1995 staat dit monument in de Kerkstraat aan de voet van de kerkheuvel, ter herinnering aan slachtoffers van oorlog en geweld

Kasteel Nederhorst

Aan dit kasteel, rond 1260 gesticht als burcht, dankt het dorp het eerste deel van zijn naam. Van 1301 tot 1560 was Nederhorst bezit van de familie Van der Horst. Een belangrijke eigenaar was Godard van Reede, die in de 17de eeuw in de Staten van Utrecht zat. Van Reede liet de Reevaart graven, deed de eerste poging het Horstermeer droog te leggen en gaf het kasteel rond 1633 het huidige aanzien. In 1672 werd het kasteel door de Fransen deels verwoest, waarna het herbouwd werd. Het statige toegangshek in Lodewijk XIV stijl dateert van ca. 1730. Na een periode van verval werd Nederhorst vanaf 1960 gerestaureerd door de heer Jonker. Een felle brand in 1971 legde het kasteel grotendeels in de as, maar weer herrees Nederhorst. 

 

De Uitvlucht

De dokterswoning De Uitvlucht dateert uit circa 1885. De uitvlucht was in 1911 bewoond door de gemeente arts dokter Sjoerd Wartena.  Zijn voorganger dokter J. Vis, was de oprichter van het ‘Witte Kruis’ in ons dorp. Het Monumentale pand is recent door de nieuwe bewoners in stijl verbouwd.   

Eilandseweg

Rond het ‘Eiland’ loopt de Eilandseweg over de Vechtdijk, langs mooie oude boerderijen. Heel vroeger heette de weg Ommendijk. Het Eiland dankt de naam aan de Reevaart, die rond 1630 werd gegraven om de grote Vechtbocht bij Nigtevecht af te snijden. De vaarweg van Amsterdam naar Utrecht werd daardoor een uur korter. De Horn- en Kuijerpolder werden hiermee als een eiland gescheiden van de rest van het dorp. Aan de Eilandseweg kunnen fietsers en voetgangers per pontveer oversteken naar Nigtevecht.

Petersburg

In 1705 bouwde de Amsterdamse koopman Christoffel Brants een buitenplaats aan de Vecht, die de naam ‘Petersburg’ kreeg, ter ere van Tsaar Peter de Grote van Rusland. Brants had in het Tsarenrijk veel handelscontacten opgedaan. In 1717 verbleef Peter enige keren op ‘Petersburg’, gelegen tegenover Nigtevecht. Rond 1819 werd de buitenplaats afgebroken. Tegenwoordig herinnert alleen de driehoekige vorm van een stuk land langs de Vecht en de door het land lopende ‘Petersburgseweg’ nog aan de buitenplaats Petersburg.

Overmeer

Aan de uitmonding van de Horstermeer in de Vecht ontstond de nederzetting Overmeer. In de Gouden Eeuw waren hier de buitenplaatsen Schulpenburg, Overmeer en De Nes. Verder was er een brouwerij en een eendenkooi. In de 18de eeuw draaide de economie van de buurtschap om griendteelt, hoepelbuigerijen en blekerijen en wasserijen. Na de Tweede Wereldoorlog verrezen hier de eerste nieuwbouwwijken van Nederhorst. In Overmeer ligt nog een deel van het oude Jaagpad.

 

Horstermeer

In 1902 startten enkele pioniers in de Horstermeerpolder met tuinbouw. Na de Tweede Wereldoorlog verrezen er steeds meer kassen. Later verdwenen de meeste tuinderijen en vestigden zich hier veel andere bedrijven. De polder is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

NERA-gebouw

In 1950 werd het Radio Ontvangstation NERA (Nederhorst den Berg Radio) in de Horstermeer geopend. Van hieruit werden, samen met het zendstation Radio Kootwijk, wereldwijd radioverbindingen onderhouden. De natte, laaggelegen polderbodem was geschikt voor ontvangst van radiosignalen. Architect Frans Röntgen ontwierp een markant en volstrekt uniek bouwwerk in de Weder-opbouwstijl. Zeer bijzonder is dat de NERA volledig overstromingsbestendig is. Zo zou het radiostation bij een eventuele inundatie operationeel blijven. Ingehaald door de technische ontwikkeling werd het ontvangststation in de jaren ’70 overbodig. Er is onderzoek gaande naar een geschikte bestemming voor het gebouw.

Prutmolen

Voormalige molen waar alleen de onderbouw van resteert. Deze wipwatermolen diende om het overtollige water van de Prutpolder in het Horstermeer te malen. Na de drooglegging van de Horstermeerpolder (1882) was malen niet meer nodig. De molen raakte wieken, het bovenhuis en de maalinrichting kwijt en diende verder als woning.

Gemaal Horstermeer

Het Horstermeer was een natuurlijk meer in open verbinding met de Vecht. Rond 1630 ondernam Godard van Reede een poging tot droogmalen. Het mislukte vanwege de toestroom van kwelwater. In 1882 viel het Horstermeer droog dankzij de stoommachine. Drie keer werd de polder geïnundeerd: in 1916, in mei 1940 en in mei 1945. De Horstermeerpolder ligt zeer diep. Daarom moet er dagelijks overtollig water worden overgepompt naar de Vecht. Dit zorgt voor grote  kwelstromen vanuit de omliggende gebieden en de Utrechtse Heuvelrug. Het schone  en brakke kwelwater zorgt voor een  bijzondere natuur.

Vliegtuigmonument

In de oorlog van 1940-1945 is in Nederhorst den Berg een Canadese bommenwerper neergestort. De stoffelijke resten van de 5 bemanningsleden zijn uit de wrakstukken gehaald en begraven op het War Cementery in Leusden. Om de 5 jonge bemanningsleden in herinnering te houden is in de nabijheid van de plaats waar zij om het leven zijn gekomen een monument geplaatst.

Sluis ’t Hemeltje

In 1936 werd het Hilversums Kanaal geopend als de vaarverbinding van Hilversum met de Vecht. De nieuwe sluis ’t Hemeltje zorgde voor aansluiting met de Vecht. De sluis dankt de naam aan boerderij ’t Hemeltje, op de grens van Vreeland en Nederhorst den Berg, die gesloopt is om de sluis aan te leggen. Aanvankelijk was de verbinding vooral van belang voor de vrachtvaart, tegenwoordig voor de recreatie.

Lid worden

De Historische Kring organiseert voor haar leden regelmatig lezingen, presentaties, excursies en exposities, waarbij de historie van het dorp en de regio centraal staat. Verder geeft de Kring een paar keer per jaar het tijdschrift Werinon uit met informatie en artikelen over de lokale geschiedenis. 

De contributie bedraagt voor leden die in Nederhorst den Berg wonen €20,- en voor buitenleden (postadressen) €25,- per persoon per jaar.

U kunt zich als lid aanmelden door op onderstaande knop te drukken en het inschrijvingsformulier in te vullen.